Znani absolwenci UMK
Aleksander Wolszczan
Absolwent astronomii 1969
Astronom, odkrywca trzech pierwszych planet poza Układem Słonecznym
Odkrył trzy pierwsze planety krążące wokół pulsara PSR B1257+12, znajdującego się w gwiazdozbiorze Panny. Odkrycie to jest uznawane za jedno z najważniejszych w historii współczesnej astronomii. Zapoczątkowało ono intensywny rozwój nowej dziedziny, jaką stało się badanie planet pozasłonecznych.
Po raz pierwszy swoje odkrycie A. Wolszczan oficjalnie zaprezentował na zjeździe Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego w Atlancie w styczniu 1992 r. i opublikował w naukowym czasopiśmie „Nature” 9 stycznia 1992 r. W 1999 r. to właśnie pismo uznało go za autora jednego fundamentalnych odkryć z dziedziny fizyki. Rok wcześniej w 1998 znalazł się na liście 25 odkrywców wszechczasów, opublikowanej przez pismo „Astronomy”.
W lutym 2005 r. Aleksander Wolszczan ogłosił, że wraz z Maciejem Konackim odnalazł czwartą planetę w odkrytym przez siebie w 1991 r. układzie. W maju 2007 r. wraz z grupą polskich astronomów kierowaną przez Andrzeja Niedzielskiego współuczestniczył w odkryciu planety HD 17092 b, krążącej wokół gwiazdy HD 17092. W okresie 2005-2015r. Zespół ten odkrył 17 układów planetarnych zawierających w sumie 20 planet.
Profesor Aleksander Wolszczan jest również posiadaczem prestiżowego tytułu Evan Pugh Professor przyznawanego pracownikom Penn State University, gdzie pracuje. Za swoje odkrycie otrzymał także szereg nagród i odznaczeń.
W 2007 r. powstał film dokumentalny wyreżyserowany przez Jana Sosińskiego Gwiazdor – Aleksander Wolszczan.
Życiorys
Dom rodzinny – lata szkolne
Aleksander Wolszczan urodził się w Szczecinku w 1946 r. Na początku lat pięćdziesiątych Wolszczanowie przeprowadzili się do Szczecina. Ojciec, Jerzy wykładał ekonomię m.in. na Politechnice Szczecińskiej, matka, Zofia, pracowała na rzecz Związku Literatów Polskich.
Aleksander zainteresowanie wszechświatem zawdzięcza ojcu. To on opowiadał mu legendy i mity związane z gwiezdnymi konstelacjami. Potem przyszedł czas na książki: – W domu zawsze wokół mnie było pełno książek. Także popularna literatura astronomiczna. Zaczytywałem się w nich przez całe dnie...
Jako kilkulatek miał też za sobą pierwsze doświadczenia obserwacji nieba. Samodzielnie zbudował niewielką lunetkę, przez którą - na strychu domu gdzie mieszkali – oglądał niebo. Strasznie wtedy chciałem coś odkryć – zwierzał się dziennikarzowi.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
W połowie lat '60 profesor Wolszczan rozpoczął studia astronomiczne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ukończył je w 1969. Uczył się, ale również zarabiał na etacie pracownika technicznego wydziału.
Profesorowi w czasie studiów, oprócz astronomii, towarzyszyły dwie pasje: dziennikarstwo i taternictwo. Pierwszą realizował poprzez pracę i kierowanie rozgłośnią radiową UMK. Dziennikarstwo było zresztą przez Wolszczana rozważane jako jedna ze ścieżek jego życiowej kariery. Konkurowało z nim taternictwo. Jako student zapisał się do Toruńskiego Klubu Wysokogórskiego, a także przewodniczył sekcji taternickiej Związku Studentów Polskich na UMK.
Po magisterium pozostał na UMK jako asystent, a potem starszy asystent. Obecność na uczelni umożliwiła mu wyjazd na roczny staż naukowy do Instytutu Radioastronomii im. Maxa Plancka w Bonn. Miał dostęp do największego w Europie 100 metrowego sterowalnego radioteleskopu. Zainteresował się obserwacjami pulsarów, zebrał dokumentację niezbędną do pracy doktorskiej. Stopień naukowy doktora fizyki otrzymał rok po powrocie z ówczesnego RFN w 1975 na podstawie rozprawy Struktury scyntylacyjne w widmach pulsarów.
Do 1979 pracował na UMK jako adiunkt, potem – do 1983 r. – w Centrum Astronomicznym PAN w Toruniu. W 1982 podczas kolejnego pobytu w Bonn otrzymał propozycję współpracy od amerykańskich uniwersytetów i w roku następnym został zatrudniony w Cornell University a potem w Princeton University.
W poszukiwaniu narzędzi pracy
Aleksander Wolszczan wybrał świadomie uczelnię w Cornell. Jako pracownik Cornell University miał możliwość korzystania z największego na świecie 300-metrowego niesterowalnego radioteleskopu na wyspie Arecibo. To właśnie temu teleskopowi zawdzięcza swoje odkrycie – zidentyfikowanie jako planet trzech obiektów krążących wokół dwu nieznanych dotąd pulsarów. Artykuł zatytułowany „System planetarny wokół milisekundowego pulsara PSR 1257+12” został opublikowany w „Nature” 9 stycznia 1992. Zapoczątkował wielki naukowy exodus w poszukiwaniu planet i życia poza Ziemią.
Pytany przez dziennikarzy w 1992 r., w czasie pierwszej – po dziesięcioletniej przerwie – wizyty na UMK, tuż po upublicznieniu swojego odkrycia, na ile w pracy astronoma ważne są: pomysł, przypadek i szczęście Aleksander Wolszczan odpowiedział:
– Każdy kto prowadzi prace eksperymentalne ma cały zestaw pomysłów odkładanych do „szuflady marzeń”. Ja też taką miałem. W pracy astrofizyka o powodzeniu decyduje splot tych czynników. Można mieć dobry pomysł, ale nie móc go zrealizować. Można mieć dobrą koncepcję, ale nie mieć szczęścia. Często się zdarza również, że obserwator widzi coś niespodziewanego, co uchodzi jego uwadze. Takich „puszczonych” odkryć było i jest bardzo wiele. Zatem... szczęściu i przypadkowi sprzyja umiejętność niestandardowego myślenia, osadzona w dobrym rzemiośle.
USA – Toruń
Miejscem stałego zatrudnienia w USA prof. Wolszczana po Cornell i Princeton University był i jest dotąd Uniwersytet Stanowy w Pensylwanii. Równolegle, w 1994 r. Uniwersytet Mikołaja Kopernika zaoferował mu etat profesora kontraktowego. Ponieważ ścieżki kariery naukowej w Polsce i USA różnią się, aby objąć to stanowisko Aleksander Wolszczan poczynił starania o habilitację. Rok później na podstawie pracy Dryf subpulsów i modulacja radiowej emisji pulsarów: porównanie teorii z obserwacjami uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk fizycznych na Uniwersytecie Warszawskim (w 1998 r. przyznano mu tytuł profesora nadzwyczajnego a w 2000 r. profesora zwyczajnego).
W wyniku zmian organizacyjnych w styczniu 1997 r. na Wydziale Fizyki i Astronomii UMK powstało Centrum Astronomii z połączenia Katedry Radioastronomii i Instytutu Astronomii. Jego dyrektorem mianowano Aleksandra Wolszczana (funkcję tę pełnił do roku 2000). Był to w ówczesnych polskich realiach precedens: administrowanie placówką naukową ponad kontynentami. Poszerzył problematykę badawczą toruńskich radioastronomów, stał się ścieżką wymiany myśli między między Toruniem a Pensylwanią, co zaowocowało wspólnymi projektami badawczymi. Dzięki A. Wolszczanowi, UMK wszedł do międzynarodowego grona budowniczych i współwłaścicieli teleskopu SALT w RPA.
Po trzech latach prof. Wolszczan zrezygnował z kierowania Centrum, choć nadal kilka tygodni w roku wykładał i prowadził zajęcia w Toruniu. W 2008 r. obie strony – UMK i prof. Aleksander Wolszczan – zaniechały kontynuacji etatowych zobowiązań. Decyzja była konsekwencją ujawnienia przez media faktu współpracy Astronoma ze Służbą Bezpieczeństwa PRL (na podstawie dokumentacji IPN), która trwała przez 10 lat. SB nawiązała kontakt z Wolszczanem przed jego wyjazdem do Bonn w 1973r. (cena paszportu), a zakończyła inwigilację 10 lat później, kiedy Astronom osiadł na stałe w USA.
Choć formalnie Aleksander Wolszczan nie jest związany z toruńskim uniwersytetem, to jednak polityka nie zniszczyła wspólnych projektów badawczych. Ich owocem jest odkrycie zespołu kierowanego przez astronoma z UMK prof. Andrzeja Niedzielskiego oraz przez prof. Aleksandra Wolszczana kolejnych trzech układów planetarnych. Obserwacje prowadzące do odkrycia nowych planet zostały przeprowadzone w ramach pensylwańsko-toruńskiego projektu poszukiwań planet pozasłonecznych (PTPS). W ciągu 10 lat trwania tego projektu odkrytych zostało 17 układów planetarnych zawierających w sumie 20 planet. Praca na temat najnowszego odkrycia zespołu astronomów została opublikowana w prestiżowym amerykańskim czasopiśmie „The Astrophysical Journal”.
Opr. Bartłomiej Konopa (2015)
Nagrody i odznaczenia
Wielokrotnie spekulowano o nominacji Aleksandra Wolszczana do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Proroctwa – jak dotąd – nie spełniły się.
Otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in.:
- 1992 nagroda Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, zwana "polskim noblem",
- 1993 nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku,
- 1995 nagroda amerykańskiego czasopisma Popular Science,
- 1997 - otrzymuje Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
- 1999/2000 tytuł „Szczecinianina Stulecia” i „Torunianina XX wieku” w plebiscytach zorganizowanych przez lokalne odziały Gazety Wyborczej,
- 2001 Medal Mariana Smoluchowskiego – najwyższe wyróżnienie przyznawane przez Polskie Towarzystwo Fizyczne,
- 2003 odsłonił swoją „katarzynkę” w Piernikowej Alei Gwiazd pod toruńskim Dworem Artusa.
pozostałe wiadomości
galeria zdjęć
