NCU Indonesian Alumni Club

Renata Lesner-Szwarc

Renata Lesner-Szwarc
graduate of ethnology 2005, Indonesia lover

Renata Lesner-Szwarc is a tourist guide to Asia and Africa and an activist deeply involved in helping refugees, excluded people, including those with disabilities. She serves as vice-president of the Board of the VERDA Foundation, within which she coordinates international aid projects in Europe and the Caucasus. She conducts classes on intercultural topics for NCU graduates, and teaches students of the Children's University at NCU to be curious about the world. She is a lover and expert on Indonesia, which she introduces and explains to tourists and businessmen. She studied Indonesian dance - she also dances herself, both Polish folk dances and traditional Javanese. She speaks English, Indonesian, Malay and Russian, and is currently learning Swahili.

– What made you choose ethnology as your field of study?
– I was born and raised in Puck in the north of Poland, where everyone only talked about law and medicine. I knew it wasn’t for me. When I read an article in the magazine “Cogito” about ethnology, I knew it was exactly what I wanted to do. At that time, I was convinced that I would only be involved in dance. I had good preparation – I danced in a folk group for 9 years. In fact, later I conducted research on other cultures through movement. And I also completed postgraduate studies in dance theory at the University of Music in Warsaw.

– Why did you choose to study in Toruń?
– At that time, there was no such field of study in Gdańsk, and in Toruń – after a long break – the first year of studies was just starting. It was a big challenge for me. My Polish teacher, Danuta Grądzka, helped me a lot – she made her book collection available to me, so I felt well prepared to undertake these studies. During my studies, I met fantastic people – a significant part of our class is still working in the profession, filling most of the positions for ethnologists in the region.

– How did you end up in Indonesia during your studies?
– It's a longer story... In my second year of studies, I noticed an announcement on the corkboard at UMK that you could apply for a scholarship from the Indonesian government, and the list of courses also included traditional dance. I felt that this was for me! I studied at the Institute of Indonesian Arts in Surakarta, Central Java. I was assigned to a town where no other Poles studied, so I immediately made many local friends – Indonesians, whom I still meet today.

– What language did you study traditional dance in?
– Dancing doesn't require many words, so at first I simply imitated other people's movements. However, some of the classes were held in Indonesian, or rather Javanese, so I lacked knowledge of the language. Luckily, there was an university just outside my art school that agreed to accept me for language classes with other foreigners. I found a hole in the fence that I would go through to get from one class to another. I actually started speaking when my foreign friends left, I was sick and had to cope somehow.

- I assume that you wrote your master's thesis about dance?
- Yes! After I got back, I went completely crazy about Indonesia - despite such a huge cultural difference, this country stole my heart! After I got back, I knew that I wanted to write a thesis about Central Java and the Surakarta style, but there was a problem because I couldn't find a supervisor. In books, I found the name of Professor Anna Czekanowska, who had written a bit about Indonesian music. I went to Warsaw, got into her class and she agreed to help me! Only later did I find out that she is one of the most famous ethnomusicologists in the world. So I was convinced that if you have an idea, you have to go forward, not give up.

– What did you want to do after your studies?
– I immediately got a job offer at the Department of Ethnology and Cultural Anthropology at the Nicolaus Copernicus University in Torun. In parallel to working in Toruń, I also taught at the University of Warmia and Mazury in Olsztyn and at the University of Economy in Bydgoszcz. However, it was quite tiring, the first crises came, I needed a rest, so first I went on a sabbatical, then I switched to a contract.

– Did you conduct any research in Indonesia after your studies?
– Yes. Thanks to various scholarships, I regularly conducted field research there, but the topic of my interests changed a bit, identity topics appeared. I also had a few episodes related to trade missions – many businessmen approached me with questions about how to start a business in Indonesia – sell milk powder or build a hotel. I introduced them to this culture, explained how to sell something there – without it, they would not have achieved anything. There were also people interested in bringing workers from Indonesia to Poland, but I didn't get involved because I had doubts about the quality of the work and remuneration offered to them, and human rights are very important to me.

- How do you get involved in the issue of human rights?
- The situation of migrants on the Polish-Belarusian border has had a significant impact on my life. I often visit Podlasie region, so I started to express my disagreement with the treatment of both the migrants themselves and the local people helping them at street demonstrations. But I found that standing, I don't really have a real impact on what happens at the border. I started calling various places and offering my readiness to help directly. I found the GRANICA Group through the Rural Housewives Association in Białowieża - these amazing women went to the forest themselves to help refugees crossing the border in very difficult conditions! I spent a year near this border, combining helping migrants with classes at the University - I conducted them online. This was compounded by my participation in the annual PAFW (Polish-American Freedom Foundation) Leadership Program, and all of this fundamentally changed my thinking. I transformed into an activist.

- Where does such determination come from in you?
- I think I absorbed activism with my mother's milk. My parents were always involved in social campaigns, and I, on the contrary, ran away from it. But you can't pick out genes! During the pandemic, there was stagnation at the university, I felt that it was a bit too little, and I wanted to do something. Already in 2015, I was offered participation in the creation of the Foundation, for which I came up with the name VERDA - in Esperanto language it means "green", and it is also associated with the concept of fresh, feminine. The Foundation was created together with me by Agnieszka Siejka and the late Agnieszka Dąbrowska.

- What was this foundation supposed to do?
- Intercultural education and activation of excluded communities. The foundation has been developing very dynamically, for one of the international projects in 2018 we employed as many as 99 people! However, I prefer to work in smaller teams, because for me every problem has a face and a name and surname. Recently, Stasia Budzisz, an expert in the Caucasus, joined us and we implemented projects in Georgia. Due to the political situation we have now finished them and now we are wondering what to do next.

- What were these projects about?
- First, internally displaced people from Abkhazia, then people with disabilities. We supported centers that deal with the education of children and youth with disabilities, very often removed as a result of armed conflicts. For many years, we have also been cooperating with our partner from Gori in the field of activating both therapists and activists, as well as the local community. Georgian specialists were trained by us in Poland, but what good is it if we teach them how to move correctly in a wheelchair if there is no appropriate infrastructure in the city. And we have largely succeeded in this – the Gori City Council employs significantly more people with disabilities than in other cities. We also implemented ecological projects in Ukraine, which were interrupted by the war. After the war broke out, our Foundation first supported refugees from Ukraine in Poland, but also sent material aid to Ukrainians who did not flee the country. Recently, we have been providing them with psychological help there – Agnieszka Siejka coordinates this.

– Do you use the knowledge you gained while studying ethnology in all these activities?
– Yes! We are still working in multicultural environments. I also ran projects supporting migrant children in Russia, and that knowledge was very useful to me there.

– What are your plans now?
– After my experience helping people in the forest on the border, I realized that full-time work at the university began to limit me. So when I got an offer to lead a group of tourists to Indonesia after the pandemic, I immediately agreed. Currently, I also lead to the Philippines, Malaysia, Thailand, Singapore, Vietnam, Laos, Cambodia, Uzbekistan and East Africa: Tanzania, Kenya, Rwanda and Uganda. My plans are related to the last country.

– Have you fallen in love with Uganda?
– I am falling like a plum into a compote! I am very lucky with local guides, who I always get for the entire route of the trip, so I spend a lot of time with them. My sensitivity to cultural diversity, which I have from ethnology, makes me notice the everyday life of a given country that I pass by along the way. I discuss it with the guide... In Uganda, I noticed even greater needs than in other countries. So we decided to open a foundation there, which will work in cooperation with VERDA. We will mainly help children with education. Many children are orphans because their parents died of HIV, others were left alone because their parents are in prison for poaching. We founded the Kitimba Memorial Foundation together with a tourist guide, social workers and a person with experience working in a refugee camp in Uganda. They are very professional, so cooperation develops quickly.
- Do you have the time and strength to work between trips, which are demanding in themselves?
- For now, I do - I will be returning from Indonesia soon and I will fly to Uganda right away. I would also like to show tourists that Uganda is home not only to giraffes and leopards, but also to people, with slightly different needs and problems than in Poland. Fortunately, most tourists travel consciously and are curious about the world.
– Have you caught any tropical diseases?
– I am careful, I get vaccinated, I don't take risks. I have my own methods – in the evening I spray the room with mosquito spray. But I couldn't avoid getting sick – in Indonesia my eye suddenly started hurting, I was in hospital there for a long time. The case ended with a cornea transplant in Poland. I also had dengue fever once – I don't recommend it to anyone.
– Thank you for the conversation.
– Interviewer: Kinga Nemere-Czachowska
April 2025
___________________________________________________________________________

Renata Lesner-Szwarc
absolwentka etnologii 2005

Jest pilotką wycieczek do Azji i Afryki oraz aktywistką głęboko zaangażowaną w pomoc uchodźcom, osobom wykluczonym, w tym osobom z niepełnosprawnościami. Pełni funkcję wiceprezeski Zarządu Fundacji VERDA, w ramach której koordynuje pomocowe projekty  międzynarodowe w Europie i na Kaukazie. Dla zagranicznych studentów UMK prowadzi zajęcia zlecone o tematyce międzykulturowej, a słuchaczy Uniwersytetu Dziecięcego przy UMK uczy ciekawości świata. 

Jest miłośniczką i znawczynią Indonezji, którą przybliża i tłumaczy turystom oraz biznesmenom. Studiowała  taniec indonezyjski – sama też tańczy, zarówno polskie tańce ludowe, jak i tradycyjne jawajskie. Mówi po angielsku, indonezyjsku, malajsku i rosyjsku,
a obecnie uczy się języka suahili.

– Co cię skłoniło do wyboru etnologii jako kierunku studiów?

– Urodziłam się i wychowałam w Pucku na północy Polski, gdzie wszyscy mówili tylko o prawie i medycynie. Wiedziałam, że to nie dla mnie. Kiedy przeczytałam artykuł w piśmie „Cogito” o etnologii, wiedziałam, że to jest właśnie to, co chciałabym robić. Wtedy byłam przekonana, że będę zajmowała się wyłącznie tańcem. Miałam dobre przygotowanie - przez 9 lat tańczyłam w zespole ludowym. Faktycznie, potem prowadziłam badania innych kultur poprzez ruch właśnie. A podyplomowo  ukończyłam jeszcze studia z teorii tańca na Uniwersytecie Muzycznym w Warszawie.

– Dlaczego wybrałaś studia w Toruniu?

– W Gdańsku nie było jeszcze wtedy tego kierunku, a w Toruniu – po wieloletniej przerwie – ruszał właśnie pierwszy rocznik. Było to dla mnie duże wyzwanie. Moja nauczycielka j. polskiego Danuta Grądzka bardzo mi pomogła – udostępniła mi swój księgozbiór, więc czułam się dobrze przygotowana do podjęcia tych studiów. Na studiach poznałam fantastycznych ludzi – znakomita część naszego rocznika do dzisiaj pracuje w zawodzie, obstawiając większość stanowisk dla etnologów w regionie.

– Jak na studiach trafiłaś do Indonezji?

– To dłuższa historia…Na drugim roku studiów, na tablicy korkowej na UMK zauważyłam ogłoszenie o tym, że można aplikować o stypendium rządu Indonezji, a na liście kierunków był też taniec tradycyjny. Czułam, że to jest dla mnie! Studiowałam w Instytucie Sztuk Indonezji w Surakarcie,  na środkowej Jawie,. Zostałam oddelegowana do miejscowości, w której nie studiowali inni Polacy, dlatego od razu znalazłam wielu lokalnych przyjaciół – Indonezyjczyków, z którymi spotykam się do dzisiaj.

– W jakim języku studiowałaś taniec tradycyjny?

– Taniec nie wymaga wielu słów, więc na początku po prostu naśladowałam ruchy innych osób. Jednak część zajęć odbywała się po indonezyjsku, a właściwie po jawajsku, toteż zabrakło mi znajomości języka. Na szczęście za płotem mojej uczelni artystycznej znajdował się uniwersytet, który zgodził się przyjąć mnie na zajęcia językowe razem z innymi cudzoziemcami. Znalazłam dziurę w płocie, przez którą przechodziłam, aby zdążyć z jednych zajęć na drugie. Tak naprawdę zaczęłam mówić wtedy, gdy moi zagraniczni znajomi wyjechali, ja byłam chora i musiałam sobie jakoś poradzić.

– Domyślam się, że pracę magisterską pisałaś właśnie o tańcu?

– Tak! Po powrocie totalnie oszalałam na punkcie Indonezji – mimo tak dużej odmienności kulturowej, ten kraj skradł mi serce! Po powrocie wiedziałam, że chcę pisać pracę o Jawie środkowej i stylu Surakarty, ale pojawił się problem, bo nie mogłam znaleźć promotora. W książkach znalazłam nazwisko prof. Anny Czekanowskiej, która co nieco napisała o muzyce indonezyjskiej. Pojechałam do Warszawy, wbiłam się na jej zajęcia i zgodziła się mi pomóc! Dopiero potem dowiedziałam się, że jest ona jedną z najbardziej znanych na świecie etnomuzykolożek Tak więc przekonałam się, że jeśli  ma się pomysł, to trzeba iść do przodu, nie poddawać się.

– Co chciałaś robić po studiach?

– Od razu dostałam ofertę pracy na etacie w Katedrze Etnologii i Antropologii Kulturowej na UMK. Równolegle do pracy w Toruniu prowadziłam też zajęcia na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie oraz  w Wyższej Szkole Gospodarki w Bydgoszczy. Jednak było to dość męczące, przyszły pierwsze kryzysy, potrzebowałam odpoczynku, więc najpierw poszłam na urlop naukowy, potem przeszłam na umowę-zlecenie.

– Po studiach prowadziłaś jakieś badania w Indonezji?
– Tak. Dzięki różnym stypendiom regularnie prowadziłam tam badania terenowe, ale zmieniał się trochę temat moich zainteresowań, pojawiły się tematy tożsamościowe. Miałam też kilka epizodów związanych z misjami gospodarczymi – zgłaszało się do mnie wielu biznesmenów z pytaniem, jak rozpocząć biznes w Indonezji – sprzedawać mleko  w proszku czy wybudować hotel. Wprowadzałam ich w tę kulturę, tłumaczyłam, w jaki sposób można tam coś sprzedawać – bez tego nic, by nie wskórali. Były też osoby zainteresowane sprowadzaniem pracowników z Indonezji do Polski, ale w to nie weszłam, bo miałam wątpliwości co do jakości proponowanej im pracy i wynagrodzenia, a dla mnie prawa człowieka są bardzo ważne.

– W jaki sposób angażujesz się w kwestię praw człowieka?

–  Na moje życie znacząco wpłynęła sytuacja migrantów na polsko-białoruskiej granicy. Często bywam na Podlasiu, toteż swoją niezgodę na traktowanie zarówno samych migrantów, jak i miejscowych osób im pomagających, zaczęłam wyrażać na ulicznych demonstracjach. Ale stwierdziłam, że stojąc, nie do końca mam realny wpływ na to, co się na granicy dzieje. Zaczęłam dzwonić w różne miejsca i oferować swoją gotowość do pomocy bezpośredniej. Do Grupy GRANICA trafiłam przez Koło Gospodyń Wiejskich w Białowieży – te niesamowite kobiety same chodziły do lasu pomagać uchodźcom przekraczającym granicę w bardzo trudnych warunkach! W pobliżu tej granicy spędziłam rok, godząc pomaganie migrantom z zajęciami na Uczelni – prowadziłam je w trybie online. Na to nałożyło się moje uczestnictwo w rocznym Programie Leaderskim PAFW (Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności), i to wszystko fundamentalnie zmieniło moje myślenie. Przeobraziłam się ze społeczniczki w aktywistkę.

– Skąd w Tobie taka determinacja?

– Aktywizm chyba wyssałam z mlekiem matki. Rodzice zawsze się angażowali w akcje społeczne, a ja wręcz przeciwnie, uciekałam od tego. Ale genów nie wydłubiesz! W czasie pandemii na uniwersytecie panowała stagnacja, czułam, że to jest trochę za mało, a ja chciałam coś robić. Już w 2015 r. zaproponowano mi udział w tworzeniu Fundacji, dla której wymyśliłam nazwę VERDA – w języku esperanto znaczy to „zielona”, a kojarzy się też ze pojęciem świeża, kobieca. Fundację tworzyły wraz ze mną Agnieszka Siejka i śp. Agnieszka Dąbrowska.

– Czym miała się zajmować ta fundacja?

– Edukacją międzykulturową i aktywizacją środowisk wykluczonych. Fundacja bardzo prężnie się rozwijała, do jednego z projektów międzynarodowych w 2018 zatrudniałyśmy aż 99 osób! Jednak wolę pracować w mniejszych zespołach, bo dla mnie każdy problem ma twarz i imię i nazwisko. Niedawno dołączyła do nas Stasia Budzisz, znawczyni Kaukazu i realizowałyśmy projekty w Gruzji, które z uwagi na sytuację polityczną obecnie zakończyłyśmy i teraz zastanawiamy się co dalej.

– Czego dotyczyły te projekty?

– Najpierw uchodźców wewnętrznych z Abchazji, potem osób z niepełnosprawnościami.  Wspomagałyśmy ośrodki zajmujące się edukacją dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami, bardzo często wyniesionymi w wyniku konfliktów zbrojnych. Od wielu lat współpracujemy też z naszym partnerem z Gori w zakresie aktywizującym zarówno terapeutów i aktywistów, jak i lokalną społeczność. Specjaliści gruzińscy szkolili się u nas w Polsce, ale co z tego, że nauczymy ich jak poruszać się poprawnie na wózku, jeśli w mieście nie będzie odpowiedniej infrastruktury. I to nam się w dużej mierze udało – w Urzędzie Miasta Gori pracuje znacznie więcej osób z niepełnosprawnościami niż w innych miastach. Realizowałyśmy też projekty ekologiczne na Ukrainie, które przerwała wojna. Po jej wybuchu najpierw nasza Fundacja wspierała uchodźców z Ukrainy w Polsce, ale też słała pomoc materialną Ukraińcom, którzy nie uciekli z kraju. Ostatnio zapewniamy im pomoc psychologiczną tam na miejscu – koordynuje to Agnieszka Siejka.

– Czy do tych wszystkich działań przydaje ci się wiedza zdobyta podczas studiowania etnologii?

– Tak! Cały czas działamy w środowiskach wielokulturowych. Prowadziłam też projekty wspierające dzieci migrantów w Rosji i tam  bardzo się mi się ta wiedza przydawała.

– A co masz teraz w planie?

– Po doświadczeniu z pomaganiem ludziom w lesie na granicy zdałam sobie sprawę, że praca stacjonarna na uczelni zaczęła mnie ograniczać. Więc gdy po pandemii dostałam propozycję pilotażu grupy turystów do Indonezji, od razu się zgodziłam. Obecnie pilotuję także na Filipiny, do Malezji, Tajlandii, Singapuru, Wietnamu, Laosu, Kambodży, Uzbekistanu i do Afryki Wschodniej: Tanzanii, Kenii, Rwandy i Ugandy. Moje plany wiążą się właśnie z tym ostatnim krajem.

– Masz czas i siły, aby działać pomiędzy wycieczkami, które same w sobie są wymagające?
– Na razie mam – wkrótce wracam z Indonezji i zaraz lecę do Ugandy. Turystom też chciałabym pokazywać, że w Ugandzie żyją nie tylko żyrafy i lamparty, ale też ludzie, z nieco innymi potrzebami i problemami niż w Polsce. Na szczęście większość turystów podróżuje świadomie i jest ciekawych świata.

– Dopadły Cię jakieś tropikalne choroby?

– Jestem ostrożna, szczepię się, nie ryzykuję. Mam swoje metody – wieczorem psikam pokój sprayem przeciw komarom. Ale choroby nie uniknęłam – w Indonezji nagle zaczęło boleć mnie oko, długo leżałam tam w szpitalu. Sprawa skończyła się przeszczepem rogówki w Polsce. Raz chorowałam też na dengę – nikomu nie polecam.

– Dziękuję za rozmowę.
– Rozmawiała: Kinga Nemere-Czachowska, kwiecień 2025

other news